دوشنبه, 21 آبان 1403-
حق تعیین سرنوشت: قابل مشارکت نیست
- توضیحات
دیده بان هشتم : یک عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی، بسیاری از حقوق مندرج در منشور حقوق شهروندی را جزء حقوق ذاتی دانست و گفت: نمیتوان اجرای این منشور را به قانون عادی محول کرد و قانونگذار عادی نمیتواند حقی را در این زمینه ایجاد یا سلب کند.
محمد شریف در پنجمین میزگرد از سلسله میزگردهای علمی - تخصصی مربوط به بازخوانی منشور حقوق شهروندی با بیان اینکه سند منشور حقوق شهروندی از نظر حقوقی دارای ماهیت حقوقی روشنی نیست، تصریح کرد: اتکای اصلی استناد به این سند، اصل 134 قانون اساسی است. منظور از ماهیت حقوقی این است که ببینیم این سند در سلسلهمراتب حقوقی چه جایگاهی در کشور ما دارد. فرض بر این است که در راس این هرم، قانون اساسی قرار دارد و باید دید این سند در کدام قسمت از این هرم قرار میگیرد.
وی با بیان اینکه اصل 134 قانون اساسی یک اصل توصیفی است، اظهار کرد: بر این مبنا نمیتوان ماهیت سند را از آن استنباط کرد. اصول توصیفی به این معنا هستند که به موجب آن هیچ حق و مسئولیتی برای دولت در آن در نظر گرفته نشده است زیرا توصیفی است. اصل 134 در پیشنویس اولیهای که حقوقدانان و در راس آنها دکتر کاتوزیان در شورای انقلاب آن را تصویب کردند و به عنوان سند اولیه تقدیم شورای نگهبان شد تا به امروز از نظر ماهیت تغییری نکرده است. این پیشنویس در همان جلسات اول کنار گذاشته شد و پیشنویس مجزای دیگری تهیه شد. در سال 58 باز هم ماهیت توصیفی اصل 134 تغییری نکرد.
نمیتوان اجرای این منشور را به قانون عادی محول کرد
این استاد دانشگاه با بیان اینکه مواد 13 تا 16 قانون تعیین حدود و اختیارات رئیسجمهور به اصل 113 بازمیگردد، تصریح کرد: در ماده 13 به رییسجمهور اختیاراتی داده شده است و در انتهای این ماده قید «اقدامات لازم» آمده است که براساس تفسیر موسع میتوان آن را مشمول اصل 113 دانست و در غیر این صورت باید آن را از این اصل متمایز دانست زیرا در آن به مسئولیت قوه مجریه اشاره شده است. در صورتی که اگر قرار بود مسئولیت رییسجمهور فقط محدود به قوه مجریه باشد که به موجب قانون اساسی حاصل میشد.
این حقوقدان اظهار کرد: در این سند به شکل مبالغهآمیزی هر چیزی به قانون عادی ارجاع شده است یعنی در انتهای هر ماده آمده است "اگر قانون اجازه دهد، یا به موجب قانون". از طرف دیگر اساسا حقوق ذاتی به دلیل ذاتی بودن به موجب قانون برقرار نمیشود. وجه تسمیه اعلامیه جهانی حقوق بشر به این جهت است که اکثر حقوق مندرج در آن ذاتی هستند و تمامی مصوبات مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز عنوان عهدنامه دارند و تعداد انگشتشماری مصوبه وجود دارد که به آن اعلامیه میگویند زیرا مجمعع عمومی این حقوق را اعلام میکند، ایجاد نمیکند. بنابراین هیچ نهادی به عنوان ایجادکننده این حقوق وجود ندارد.
شریف بسیاری از حقوق مندرج در این منشور را ذاتی دانست و افزود: نمیتوان اجرای این منشور را به قانون عادی محول کرد. قانونگذار عادی حق ندارد حقی را ایجاد یا سلب کند. براساس این سند هم حقوق ذاتی با قید «به موجب قانون» هم نافی حقوق محسوب میشود و هم نوعی تنافر ایجاد میکند. هر سندی توسط هر مرجعی که به این حقوق بپردازد صلاحیتی جز تسهیل اجرای این حقوق ندارد. در این منشور تاسیسات بدیع و نوظهور به چشم میخورد. مانند بند «ت» که به حق مشارکت در تعیین سرنوشت اشاره دارد در حالی که حق تعیین سرنوشت اساسا قابل مشارکت نیست و حقی الهی، فردی و ذاتی محسوب میشود.
وی با بیان اینکه بند «ت» منشور احتمالا به واسطه شرکت در انتخابات، دخالت در حق تعیین سرنوشت را متصور دانسته است، خاطرنشان کرد: به عقیده من این عبارت قابل توجیه نیست. همچنین موارد متعدد همپوشی میتواند از دیگر ضعفهای منشور حقوق شهروندی باشد. برای مثال جریان آزاد انتخابات در حدود 4 یا 5 ماده مورد تاکید قرار گرفته است.
این حقوقدان در تشریح بند مربوط به حق آزادی اندیشه و بیان نیز گفت: در این سند مانند اصل 9 به جای حق، حق آزادی آمده و منجر به خلط آن دو با یکدیگر شده است در حالی که حق، حق است و آزادی، روش رسیدن به حق. این دو مورد به کرات در این سند خلط شده است. باید در این سند روشن میشد که چارچوب آزادی بیان تا کجاست در حالی که آگاهانه مغفول مانده است. طبیعی است که حقوق ذاتی چارچوب ندارد اما میتوان موارد استثنا را در آن برشمرد.
شریف افزود: از محدودیتهای آزادی بیان میتوان به نظم عمومی و اخلاق حسنه اشاره کرد که دو پدیده نسبی هستند و مصادیق متفاوت در جوامع متفاوت دارند. آزادی بیان در وضعیت اضطراری به نحوی است که وقتی کشوری از خود به خاطر تجاوز نظامی دفاع میکند رسانهها نمیتوانند مطالبی را منتشر کنند که منجر به تضعیف روحیه کسانی شود که دفاع میکنند.
وی با بیان اینکه جرم تشویش اذهان عمومی اصلا وجود ندارد، عنوان کرد: تشویش در اذهان عمومی به استناد آزادی بیان منظور است و استثنا و محدودهای که با عنوان تشویش اذهان عمومی وجود دارد نشر اکاذیب با هدف تشویش است.
این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی همچنین در تشریح حق دسترسی به اطلاعات اظهار کرد: این حق یک حق عمومی است و در ماده 19 اعلامیه جهانی حقوق بشر درج شده است. این حق در یک عنوان دیگر از طریق تکنولوژی نوین ارتباطات تعاریف خاصی برای خود پیدا کرده است. بنابراین حق دسترسی به اطلاعات متعلق به آن است که تکنولوژیاش را داشته باشد. کشورهایی که این تکنولوژی را در اختیار دارند میتوانند جریان آزاد را به جریان یکسویه تبدیل کنند.
وی افزود: این حق همواره در کشورهای در حال توسعه و در اجلاسیههای متعدد یونسکو به جهت یکسویه بودن آن مورد اعتراض بوده است و یکی از معترضین کشور خودمان بود که همواره در زمره کشورهایی محسوب میشد که این جریان را یکسویه قلمداد میکرد. تا زمانی که کشورمان ماهوارهها را اجاره کرد در نتیجه کشورهایی مانند ما نمیتوانست مدعی جریان یکسویه باشد. در حالی که این یکسویه بودن جریان اطلاعات کماکان وجود دارد.
شریف با بیان اینکه آنچه در این سند بیان شده است گویای این وضعیت نیست، گفت: محدودیتهای دسترسی به اطلاعات شامل محدودیتهای مرتبط با حقوق کودک، مطالب پورنوگرافی، انتشار اسناد طبقهبندیشده دولتها و ... است. داده و اطلاعات مشمول مالکیت آزاد است اما دانش مشمول جریان مالکیت فکری است و این تفکیک هم در این سند نادیده گرفته شده است. نکته دیگر در خصوص محدودیتهای حق دسترسی به اطلاعات، توجه به موضوع سانسور است. در قانون مطبوعات سانسور توسعه پیدا کرده است. در این سند به منع سانسور کلا بیتوجهی شده است. سانسور تعرض به حقوق خصوصی محسوب میشود.
حق دسترسی به فضای مجازی در منشور حقوق شهروندی
این حقوقدان همچنین درخصوص بند مربوط به حق دسترسی به فضای مجازی در منشور حقوق شهروندی عنوان کرد: اینکه ما به راحتی میتوانیم به مطالب دسترسی پیدا کنیم یعنی این حق بسیار اهمیت دارد که هم میتواند عامل اصلاح باشد و هم شمشیر برنده. در اجلاس سالیانه 1998 مجمع عمومی به موضوع مسئولیت بینالمللی دولتها به لحاظ پخش مستقیم برنامههای ماهوارهای اشاره شده است. نکتهای که در مورد کشور ما وجود دارد مربوط به نشر امواج است که ممکن است با توجه به اخلاق حسنه در کشور ما مخل نظم اجتماعی تلقی شود و بنیان خانواده را به شدت تهدید کند.
شریف در تشریح حق حریم خصوصی با بیان اینکه این حق به معنای تنها بودن و جزیره خودمختاری شخصی و اعمال حاکمیت فردی میشود، گفت: بند 11 ماده 6 قانون مطبوعات که به شایعه و مطالب خلاف واقع میپردازد و همچنین ماده 23 این قانون، حریم خصوصی را تهدید میکند. برخی حرفهها هستند که اساساً موضوع حریم خصوصی به شمار میآیند که وکلا در وهله اول و پزشکان در وهله دوم آن قرار دارند. این افراد در معرض اطلاعات شخصی سایرین قرار میگیرند که اگر آن را منتشر کنند جرم محسوب میشود.
این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در پایان با بیان اینکه در کتاب دینی ما به کرات به مساله منع تعرض به حقوق خصوصی اشاره شده است، اظهار کرد: باید در تشریح محدودیتهای حریم خصوصی مصادیق مشخص شود. در مواد 36 تا 38 این سند به قانون ارجاع داده شدهایم. موضوع مورد توجه دیگر، توجه به هتک حریم خصوصی از طریق رسانههاست. برای مثال انتشار تصویر یک نماینده در مجلس، هتک حریم خصوصی است هرچند که واقعیت است و نباید اتفاق بیفتد اما نباید هم منتشر شود. اساسا در این سند جز ذکر یکسری عبارات کلی، تعیین مصداق صورت نگرفته است.
هیچ کس نبايد به دلیل بیان عقیده مورد تعرض قرار گیرد
در ادامه اين نشست، دکتر تهمورث بشیریه دبیرعلمی سلسله میزگردهای باخوانی منشور حقوق شهروندی نيز گفت: بحث مربوط به فصول( ج، چ، ح، خ) منشور بررسی شامل بحثهای آزادی اندیشه و بیان ، دسترسی به اطلاعات و دسترسی به فضای مجازی و حق حریم خصوصی است و اينكه دولت چه وظایف وتکالیفی در راستای تضمین آزادی بیان دارد و هیچ کس به دلیل بیان عقیده مورد تعرض قرار نگیرد. و همچنین حق هرشهروندیاست که در جامعه مدرن به اطلاعات و فضای مجازی دسترسی داشته باشد و بدون ابزارهای محدود کننده غیرموجه بتواند از همه اینها استفاده کند و همچنین سلامتی شهروند هم تحت تاثیر قرار نگیرد.
دبیرعلمی سلسله میزگردهای باخوانی منشور حقوق شهروندی ادامه داد: البته این سلامت شهروندان در فصول دیگر هم قابل بررسیاست اما ابزارهایی مثل دستگاههای پارازیت انداز علاوه بر این که مخل دسترسی به اطلاعات هستند از بابت سلامت شهروندان نیز تهدیدکننده هستند. اما مردم حق دارند به فضای مجازی با سرعت بالا دسترسی داشته باشند و این دسترسی بدون محدودیت باشد و هرگونه محدودیتی صرفا باید به موجب قانون باشد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی در خصوص حریم خصوصی نيز خاطر نشان كرد: مقامات دولتی وظیفه دارند این حق كه در اصل 25 قانون اساسي به آن اشاره كرده است را محترم بشمارند و این حوزه باید کاملا محفوظ باشد مگر زماني که مصالح مهمتری و آنهم به موجب قانون ایجاد محدودیت شود و اصولا این موارد و بحثهايی مانند دسترسی آزاد به اطلاعات با رعایت حریم خصوصی و بدون این که صدمه ای به مبانی قانونی زده شود صورت میگیرد . حریم خصوصی نیز محدوده گستردهای دارد که در قوانین مربوطه به آن پرداخته شده است.
بهرهمندی تمام شهروندان از عدالت اجتماعی
مونس کشاورز دبیرکنگره بین المللی حقوق شهروندی در این میزگرد هدف دبیرخانه دائمی حقوق شهروندی را آموزش صحیح وگام به گام شهروندان و بالابردن روحیه مشارکت اجتماعی ومطالبه گری اجتماعی و نیز ترویج شیوه های صحیح مطالبه گری قانونی و نهایتا دستیابی به هدف غائی نظام که همانا بهره مندی تمام شهروندان از عدالت اجتماعیست مطرح كرد .
وی در ادامه در پاسخ به سوال یکی از شرکتکنندگان مبنی بر راهکار اجرائی شدن منشور حقوق شهروندی گفت : اجرائی شدن منشور حقوق شهروندی یک اتفاق دوسویه است ، که یک سوی آن اقدامات اساسی و ریشه ای و تصویب قوانین لازم درراستای تحقق حقوق شهروندان ا از سوی نهادهای حاکمیتی است و وجه مهمتر آن جریان سازی علمی توسط دانشگاهیان و قشر فرهیخته و جریان سازی رسانه ای توسط اصحاب رسانه و نهایتا جریان سازی اجتماعی توسط شهروندان که از دل همان مطالبه گری اجتماعی برخواهدآمد است .
رئیس هیئت مدیره انجمن دانشگستر حقوق شهروندی در خاتمه از نگارش کتاب مشروح مذاکرات میزگردهای بازخوانی منشور حقوق شهروندی خبرداد که قرار است تاپایان جلسات تدوین گردد و نهایتا به همراه نظریات کاربردی استادان و متخصصان در راستای پالایش منشور حقوق شهروندی در اختیار دستیار ویژه رئیس جمهور در امور حقوق شهروندی قرار گیرد .
وی در ادامه در پاسخ به سوال یکی از شرکتکنندگان مبنی بر راهکار اجرائی شدن منشور حقوق شهروندی گفت : اجرائی شدن منشور حقوق شهروندی یک اتفاق دوسویه است ، که یک سوی آن اقدامات اساسی و ریشه ای و تصویب قوانین لازم درراستای تحقق حقوق شهروندان ا از سوی نهادهای حاکمیتی است و وجه مهمتر آن جریان سازی علمی توسط دانشگاهیان و قشر فرهیخته و جریان سازی رسانه ای توسط اصحاب رسانه و نهایتا جریان سازی اجتماعی توسط شهروندان که از دل همان مطالبه گری اجتماعی برخواهدآمد است .
رئیس هیئت مدیره انجمن دانشگستر حقوق شهروندی در خاتمه از نگارش کتاب مشروح مذاکرات میزگردهای بازخوانی منشور حقوق شهروندی خبرداد که قرار است تاپایان جلسات تدوین گردد و نهایتا به همراه نظریات کاربردی استادان و متخصصان در راستای پالایش منشور حقوق شهروندی در اختیار دستیار ویژه رئیس جمهور در امور حقوق شهروندی قرار گیرد .