ابزارهای لازم برای همه وکلا

توضیحات

دیده بان هشتم : ابزار کار وکیل کلمه و جمله و کلام است. او این ابزار را به صورت گفتار و نوشتار به کار می‏گیرد. بنابراین باید چیزهایی در اختیار داشته باشد که گفتار و نوشتارش را رسا و مؤثر و منطقی و زیبا کند.

واضح است که این «چیزها» باید با نظام حقوقی که وکیل در آن کار می‏کند سازگار باشد همینطور با ساختار اجتماعی و اخلاقی و فرهنگی سرزمین محل کار وکیل. با این مقدمه می‏ توانیم بگوئیم آنچه خواهد آمد ابزارها و آگاهی‏هایی است که همۀ وکلا – صرفنظر از تخصصشان – به آن نیاز دارند .

الف – تسلط به زبان مادری شامل:

1- تسلط به دستور زبان فارسی (حداقل در حدّ دستور مشهور به «پنج استناد» یا دستور زبان فارسی مرحوم مشکور)

2- تعداد بالای ذخیرۀ لغات فعال: توضیح اینکه مردم عادی با تحصیلات کم برای بیان منظور و رفع حوائج خود از تعداد معدودی لغت استفاده می‏ کنند.

 این تعداد در افراد تحصیل‏کرده، که در علوم فنی و پزشکی تخصص داشته باشند، البته بالاتر از مردم عادی است و لغات و اصطلاحات حرفه‏ای آنها را نیز شامل می‏ شود. اما کسانی که با علوم انسانی سروکار دارند باید گنجینۀ بزرگی از لغات فعال برای خود تدارک ببینند.

این امر با مطالعه متون مختلف و به خاطر سپردن لغات و اصطلاحاتی که در آنها به کار رفته میسر می‏ شود. ضمناً باید سعی کنیم هر لغت یا اصطلاحی را که جدیداً می‏ بینیم و یاد می‏ گیریم هر چه زودتر و به طور مکرر در نوشتار و گفتار خود به کار ببریم تا فراموش نشود.

نکته قابل ذکر این است که باید سعی کنیم الفاظ غلط – هر چند مصطلح و حتی بر زبان بزرگان جاری باشند – به ذخیره لغات فعال ما وارد نشوند. همینطور کلمات و مفاهیم خارجی که معادل فارسی دقیق و درست دارند به این گنجینه راه نیابند.

 مثلاً استفاده از قید مجعول «گاهاً» به جای «گهگاه، گاهی» که حرف «گ» فارسی را به تنوین ویژۀ کلمات عربی مزیّن! کرده، وقتی در گفتار افراد تحصیل‏کرده به ویژه حقوقدانان شنیده می‏ شود، احساس بسیار نامطبوعی در شنونده ایجاد می‏ کند. یا با شنیدن یا خواندن کلماتی چون «پارادایم» و «کاریزما» ناچاریم هر بار به کتاب لغت مراجعه کنیم.

 داشتن ذخیره بالای لغات فعال را برای یک حقوقدان و وکیل می‏توان به وضعیت تیراندازی تشبیه کرد که سلاحهای متعدد و فشنگ‏های بی‏شمار در اختیار دارد و بنابراین در زدن هدفهای گوناگون موفق‏تر از تیراندازی است که فقط از یک سلاح و برای آن از یک نوع فشنگ استفاده می‏ کند.

 3- تسلط به ادبیات زبان فارسی: از قدیم الایام قضاوت و وکالت با ادبیات آمیخته و به زبان دیگر، بیشتر قضات و وکلا ادیب بوده‏ اند. این حالت با طبع کار قضا و وکالت و بایسته‏ های آن کاملاً سازگار است. اما با افسوس باید گفت که با گذشت زمان این ترتیب بر هم خورده است.

در گذشته کسانی که به ادبیات علاقه‏ مند و احیاناً در علوم ادبی چیره دست بودند به دانشکده حقوق رو می‏ آوردند و به این ترتیب – بنابر اصل – کسانی «حقوق خوان» می‏ شدند که ابزارهای لازم «حقوق خوانی» را در دست داشتند و در دانشکدۀ حقوق و کارآموزی قضاوت یا وکالت این ابزارها را صیقل می‏ دادند و کاراتر می‏ کردند. امروز – به دلایلی که بحث در اطراف آنها از موضوع ما بیرون است – وضع چنین نیست.

 آرائی که آموزنده باشند و لوایحی که هر یک را رساله و کتابی بتوان انگاشت کمتر به چشم می‏ خورند.

 ما در اینجا در پی تعلیل و تحلیل نیستیم فقط می‏ گوییم هر وکیل دادگستری – فی حد نفسه – و بدون توجه به اینکه آگاهی ادبی و علمی در اصحاب کار قضا – اعم از قاضی و وکیل – در چه سطحی است و با توجه به این سطح و معیار، چه میزان از آگاهی ادبی و لغوی برای رفع نیاز کفایت می‏ کند، باید وضعیت و موقعیت خود را در این زمینه مرتباً بهبود بخشد و ترمیم کند.

 در غیر این صورت به روزگاری خواهیم رسید که متن رأی دادگاهها و لوایح وکلا با گفتگوهای عوام در کوچه و بازار تفاوتی نخواهد داشت.

بدیهی است منظور ما تشویق مغلق نویسی و استفاده بی‏ محابا و نامتعارف از الفاظ و عبارات عربی نیست که خود ناپسند و گاهی خنده‏ آور است. همچنانکه اصرار ورزیدن به فارسی‏ نویسی مطلق و «زوری» گاهی باعث خنده می‏ شود.

 در این راستا خواندن چند باره مکرر متون معتبر کهن مثل گلستان سعدی و چهار مقاله نظامی عروضی و نیز مطالعه کارهای معاصران نظیر کتب استاد دکتر سید حسن امامی و استاد دکتر مهدی شهیدی و استاد دکتر ناصر کاتوزیان– که خدایشان بیامرزاد – و مجموعه‏ هایی چون «هزار سال نثر پارسی» قابل توصیه است.

 آنچه مسلم است این است که وکیل باید به درست نوشتن مقید باشد و کار زیاد یا فوریت امر و مانند اینها را بهانۀ بد و زشت و غلط نوشتن قرار ندهد.

ب – ابزارهای استدلال:

 با تسلط بر لغت و دستور زبان و قواعد ادبی شکل مطلب را می‏توان درست کرد. این مقدار برای کسی که قصد نوشتن رمان و داستان دارد کافی است. اما حقوقدان – اعم از وکیل یا قاضی – چیزی می‏نویسد که مورد ارزیابی و نقد حقوقی قرار خواهد گرفت.

 متون قانونی موجود و مورد استناد طرفین هستند. قاضی هم در نهایت به همین متون استناد خواهد کرد. اما در این میان به وسائل و ابزارهایی نیاز داریم که به کمک آنها از قوانین آنچه را تقویت‏کننده و مثبت استدلال ما است استخراج و بیان کنیم. کاری که طرف مقابل ما هم، حتماً، خواهد کرد و قاضی هم جز طیّ همین راه چاره‏ای ندارد.

 این ابزارها عبارتند از:

1- منطق: حداقل در حدّ کتاب یک جلدی آقای خوانساری

2- اصول فقه: حداقل در حدّ کتاب اصول استنباط آقای محمدی یا کتاب آقای محقق داماد.
بدیهی است استفاده از ترجمه اصول مرحوم مظفر نیز – برای کسانی که وقت و علاقه‏ دارند – قابل توصیه است.

 3- قواعد فقه: در حدّ جزوۀ استاد گرجی یا کتاب آقای محقق داماد. خوانندگان عزیز توجه دارند که اینها چیزهایی است که یک دانشجوی حقوق باید در دورۀ لیسانس خوانده و آموخته باشد و بتواند آنها را در حیطه عمل به کار گیرد. به عبارت دیگر بر شمردن اینها صرفاً از باب یادآوری و شاید تشویق به یک بازخوانی دوباره و سریع است.

 4- آگاهی از آخرین تحولات قانونگذاری و آیین نامه‏ها و تصمیمات لازم الاجرای جدید، که با آبونه شدن نشریه هفتگی قوانین روزنامه رسمی و مطالعه منظم نشریاتی چون «مجله قضاوت»، مجلۀ کانون وکلا و سایر نشریات تخصصی از این دست میسر می‏شود.

 پ – ابزارهای کمکی: کتبی وجود دارند که اگر «تعارف با خودمان» «را کنار بگذاریم و به آنها مراجعه کنیم بسیار مفیدشان خواهیم یافت. مانند «غلط ننویسیم» آقای نجفی، «گزارش نویسی» آقای ماحوزی «آئین نگارش آراء قضایی تألیف آقای دکتر محمد صالحی راد و کتبی از این دست.

مؤلفان اینگونه کتابها با صرف وقت و تحمل رنج و مشقت، غلطهای امثال ما را گردآوری و تصحیح و در یک مجموعه به ما عرضه کرده‏اند. پس باید قدر این کتب را دانست و از آنها استفاده کرد.

کتاب هنر دفاع در دادگاهها