تضاد محرومیت از تحصیل با روح قانون اساسی

دانشجوی ستاره‌دار در ایران، به دانشجویی گفته می‌شود که صلاحیت عمومی آن توسط هیات گزینش دانشجو سازمان سنجش تایید نشده و از ادامه تحصیل به مدت نامعلوم باز مانده است. این صلاحیت‌های عمومی ربطی به دولت نداشته و توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شده و همه ساله نيز اجرا می‌شود.

قول همكاري نمايندگان مجلس بادانشجويان ستاره‌دار

اما در روزهاي گذشته، دوتن از اين دانشجويان كه مدت‌هاست از تحصيل و دانشگاه به دور هستند، به مجلس رفتند و در ديداري با اعضای فراکسیون حقوق شهروندی از مشكلاتي كه در اين سال‌ها داشتند، گفتند. پروانه سلحشوري در اين زمينه مي‌گويد: افرادی مانند مهدیه گلرو و مجید دری به مجلس آمدند و از اظهارات خانم گلرو بسيارمتاثر شدیم. ما در جلسه فراکسیون حقوق شهروندی به آن‌ها قول همکاری دادیم که تلاش کنیم مشكل‌شان را رفع كنيم. از ‌طرف ديگر، خود وزیر علوم ‌نيز مجید‌دری را دیده و به‌اوقول داده بود که بتواند به دانشگاه بازگردد. ان‌شاءا... به زودي جلسه‌ای در این زمینه با وزیر علوم تنظیم خواهیم کرد. وي همچنين گفته كه ريیس‌جمهور نيز پیگیر این موضوع است.

هرچند پيش از اين نيز وزير علوم تحقیقات و فناوری در رابطه با اين دانشجويان گفته بود كه در میان دانشجویان ستاره ‌دار، اشخاصی با مشکل سیاسی یا گرایش و اقدامات سیاسی وجود ندارند؛ چرا که مسائل سیاسی در گزینش دانشجو مطرح نمی‌شود. تعداد معدودی از این دست افراد باقی مانده‌اند که کار آن‌ها نیز در حال انجام است و به زودی اعلام خواهیم کرد که هیچ پرونده‌ای از داوطلبان برای ورود به دوره‌های بالاتر تحصیلات تکمیلی معطل نمانده است.وي همچنين تاکید کرده كه دانشجویانی که به دلایل مختلف از ادامه تحصیل بازمانده‌اند، درخواست خود را به غیر از دانشگاه مربوطه به وزارت علوم نیز ارائه دهند تا مورد بررسی قرار گیرد.

عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس نيز، با بیان اینکه عنوان دانشجوی ستاره‌دار به کسانی اطلاق می‌شود که با وجود قبولی در آزمون کنکور، با مشکل ثبت‌نام در دانشگاه مربوطه مواجه هستند، گفت: با پیگیری‌هایی که صورت گرفته است، از میان دانشجویان ستاره‌دار امسال، تاکنون ۱۵۱ نفر در مقطع دکتری و ۳۹۸ نفر نیز در مقطع ارشد، با تعهد موفق به ثبت‌نام و ادامه تحصیل شده‌اند.

دانشجوياني با يك، دو و سه ستاره

اما چگونه دانشجويان ستاره‌دار شدند؟ اصطلاح ستاره‌دارها تعریف جدیدی بود که در دوره وزارت‌علوم، مصطفی معین ساخته شد؛ دانشجویان با عنوان‌های یک ستاره، دو ستاره و سه ستاره معرفی مي‌شدند. دانشجویان یک ستاره افرادی بودند که نقص پرونده داشتند، دانشجویان دو ستاره افرادی بودند که در کنار نقص پرونده به آن‌ها تذکر داده شده بود و سه ستاره‌ها دانشجویانی بودند که فعالیت سیاسی كرده و از تحصیل محروم می‌شدند.پس از وقايع سال 88 برخي دانشجويان به دليل فعاليت‌هاي سياسي از حق تحصيل محروم شدند.اما اين روزها دانشجويان اميدوارند در دولت روحاني با توجه به اهميت وي به حقوق شهروندي و تدوين منشور حقوق شهروندي ،تعيين تكليف شده و بتوانند از حقي كه قانون اساسي براي آنان در نظر گرفته است، برخوردار شوند.

دانشگاه‌ها از دانشجویان، حمایت قضایی می‌کنند

محمدروشن، معاون حقوقی و امور مجلس وزارت علوم در اولين كنگره حقوق شهروندي با تاکید بر لزوم حفظ حقوق شهروندی دانشجویان، گفته‌است: دانشگاه‌ها از دانشجویانی که در راستای استیفای حقوق مدنی و سیاسی خود دچار مشکل شدند، با گرفتن وکیل، حمایت قضایی می‌کنند.روشن با بیان اینکه حقوق شهروندی در دانشگاه‌ها باید بیش از پیش مورد اهتمام کارگزاران قرار گیرد، تصريح كرد: تلاش‌هایی در حوزه قانونگذاری براي تحقق حقوق دانشگاهیان انجام شده است؛ از جمله قانون حمایت قضایی از کارکنان و نیروهای مسلح یا آنچه در مواد ٤١ و ٤٣ آیین نامه استخدامی مطرح شده‌است. اگر اعضای هیات علمی و غیرهیات علمی دانشگاه‌ها در راستای استیفای حقوق مدنی و سیاسی دچار مشکل شدند، دانشگاه‌ها ملزم هستند که برای آنان وکیل بگیرند و از خدمات مشاوره‌ای دانشگاه‌ها بهره‌مند شوند که البته این مهم آن‌گونه که باید مورد توجه قرار نگرفته است اما چنین مصوبه و الزامی برای مجریان در دانشگاه‌ها وجود دارد.

محدوديت‌هايي براي ادامه تحصيل

اما به لحاظ حقوقي اين دانشجويان چه اقداماتي مي‌توانند انجام دهند؟ و آيا ستاره داركردن دانشجويان، امري قانوني است؟

علي نقي‌زاده كوچصفهاني، حقوق‌دان و وكيل دادگستري با بيان اينكه دانشجوي ستاره دار اصطلاحي است كه اولين بار در دولت دهم و پس از ناآرامي‌هاي سال ٨٨ بر سر زبان ها افتاد، به‌گونه‌اي كه برخي دانشجويان با ديدن ستاره‌هايي در كنار نام خود در كارنامه كنكور متوجه وضعيت خاصِ‌شان مبني بر محدوديت يا ممنوعيت از ادامه تحصيل شدند، به «قانون» مي‌گويد:دانشجوي ستاره‌دار به كسي ‌گفته مي شود كه به دلیل آنچه جهت‌گيري، فعاليت‌هاي سياسي و اجتماعي خارج از ضابطه نامیده می‌شود یا عدول از ضوابط و آيين‌نامه‌هاي انضباطي و نيز ارتكاب اعمال منافي شئون دانشجويي و خارج از چهار چوب‌، چنانكه در بدو ورود و پذيرش خود را ملتزم به تحفظ آن مي‌داند، به موجب تصميم مراجع ذي‌مدخل از جمله كميته انضباطي دانشگاه یا هسته مرکزی گزینش به‌طور موقت يا دايم از ادامه تحصيل محروم يا با محدوديت‌هايي براي ادامه تحصيل مواجه مي‌شود.

دانشجو مکلف به رعايت آيین نامه است

اين حقوق‌دان ادامه داد: برابر آيین‌نامه کمیته انضباطی دانشگاه‌ها مصوب شورای عالی انقلاب‌فرهنگی، دانشجو مکلف به رعايت آيین نامه بوده و بايدعملی را که حیثیات دانشجوی دانشگاه جمهوری اسلامی را نقض می‌کند، انجام ندهد .به این ترتیب در صورت تخطی دانشجو‌ از دستورالعمل‌های تعیین‌شده،وي از سوی دانشگاه به فراخور کیفیت، کمیت، شدت و ضعف آن با تنبیهات انضباطی به شرحی که در ماده پنجم آيین‌نامه انضباطی تصریح شده، روبه‌رو خواهد شد. منع موقت از تحصیل، اخراج از دانشگاه محل تحصیل و بالاخره محرومیت از تحصیل در تمام دانشگاه‌های کشور، پاره‌ای از همین تنبیهات است و دانشجویی راکه دچار این دست از تنبیهات و تضییقات می‌شود،ستاره‌دار می‌نامند؛ كه در اين صورت علاوه بر مقررات کیفری خاص و ضمانت اجرای ناشی از نقض قوانین آمره، مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی شامل آيین‌نامه‌های کمیته انضباطی دانشگاه‌ها و نیز ضوابط هیات مرکزی گزینش مبنای اتخاذ تصمیم پیرامون ادامه تحصیل دانشجو قرار دارد.

دانشجو‌ می‌تواند اعتراض خود را در کمیته انضباطي مطرح كند

نقي‌زاده در پاسخ به اين سوال كه آيا دانشجويان‌ ستاره‌دار مي‌توانند به اين تصميم اعتراض كنند، خاطرنشان كرد: مطابق آيین‌نامه کمیته انضباطی دانشگاه‌ها مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورد تصمیماتی که کمیته انضباطی (اعم از کمیته انضباطی دانشگاه یا کمیته مرکزی انضباطی) اتخاذ مي‌كند، دانشجو‌ می‌تواند مراتب اعتراض خود رامستدلا در همان کمیته مطرح كند تا مورد بازنگری و تجدیدنظر قرار گیرد. اما نکته قابل تامل و انتقاد آن‌‌است که دانشجو‌ معترض به تصمیم اتخاذ شده بايد مراتب اعتراض خود را جایی مطرح كند که ‌درگذشته یک‌بار نسبت به موضوع رسیدگی و اظهارنظر كرده ‌است .بنابراین روند رسیدگی به اعتراض وی به لحاظ قانونی و با رعایت کلیات حاکم بر اصل دادرسی منصفانه و عادلانه محل ایراد و بحث است.البته با توجه به صلاحیت تعریف شده برای دیوان عدالت اداری و ‌نیز کمیسیون اصل ۹۰ قانون اساسی وگاهي صلاحیت عام محاکم دادگستری، می‌توان به تصمیمات و احکام کمیته‌های انضباطی و گزینش مرکزی در این مراجع اعتراض کرد.اما نکته بسیار مهم این است كه در پاره ای مواقع با مستمسک قرار دادن مصوبه مورخ 3/10/64شورای عالی انقلاب فرهنگی از استماع اعتراض یا حتی پس از استماع و صدور حکم از اجراي آرا مبني بر رفع ممنوعيت از تحصيل استنكاف مي ورزند. برابر اين مصوبه مقرر شده كه در بخشنامه‌اي به مراجع قضايي و كميسيون اصل 90 و ديوان عدالت اداري اطلاع داده شود كه احكام كميته مركزي انضباطي دانشجويان كه زير نظر شوراي انقلاب فرهنگي است، قطعي و چنانچه حضرت امام(س) تصريح فرموده‌اند، در حكم قانون است.

وي ادامه داد: بحث و بررسي پيرامون مصوبات شوراي عالي انقلاب فرهنگي و ساختار حقوقي آن همچنين حدود و ثغور حوزه تقنيني اين شورا با وجود مجلس شوراي اسلامي به عنوان نهاد خاص قانونگذاري و برخاست اين مصوبات از اندام تقنين و منبعث از قانون اساسي از جايگاه ويژه‌اي برخوردار بوده و مبحثي بس مفصل و مطول است كه در حوصله اين بحث نيست. اما نكته‌اي که بايد به‌آن اشاره كرد، این است كه با عاريت از فحواي مصوبه 3/10/64 ايضا مصوبه مورخ15/7/65مصوبات شورا در حكم قانون است ( نه قانون) که در چنین صورتی دردرجه‌ای پایین‌تر از قوانین مصوب قرارداشته و به طریق اولی توسط نهادها ومراجع ذی‌صلاح قضایی قابل بازنگری است.

نقي‌زاده در خاتمه يادآور شد: محرومیت دايم یک فرد از ادامه تحصیل در زمره شدیدترین نوع محرومیت‌های اجتماعی تلقی می‌شود و‌ از آنجایی‌که حق برخورداری از آموزش و تحصیل به‌عنوان بدیهی‌ترین حقوق اجتماعی و انسانی فرد به شمار می‌رود و‌ هم پاي ميثاق‌هاي بين‌المللي، قانون اساسی جمهوری اسلامی نيز در اصول متعدد نظیراصل سوم، نوزدهم، بیستم، بیست ودوم،سی‌ام،سی و ششم كه بهره‌مندي ازجميع امكانات عادلانه و حقوق يكسان اجتماعي، رفاهي، فرهنگي و حق تحصيل را براي احاد مختلف جامعه درنظر گرفته، همچنين با ملاحظه منشور حقوق شهروندی، محروم کردن دانشجو ازادامه تحصیل نیز به نوعی با روح قانون اساسی در تضاد است. با اين وصف نمي‌توان ضوابط و دستورالعمل‌هاي خاص و قوانين عادي ( به عنوان يكي از منابع حقوق) ناظر بر الگوهاي رفتاري درون سازماني نهادهاي خود انتظام و ضابطه‌مند را ناديده گرفت و از آن چشم پوشي‌كرد. قدر مسلم در جوامع مختلف بشري اعم از جوامع توسعه يافته يا در حال توسعه، رعايت آيين‌نامه‌هاي خاص ناظر برنظم‌پذيري و تمكين و تقييد از آن الزام‌آور و تخطي از آن نيز مستوحب عقوبت است كه در هر حال به فراخور فرهنگ و عرف غالب در آن جامعه متفاوت است.بنابراين پرواضح است كه هرگونه تصميمي بايد درچارچوب قانوني و به‌دور از حب و بغض جناحي و تمايلات سياسي جهت‌دار وپرهيز از فرقه‌گرايي و اصل آزادي انديشه اتخاذ شود، در غير اين صورت بايد با كساني كه خلاف اين اصول با دانشجو رفتار كرده و آينده تحصيلي وي را دستخوش اعمال نظرات شخصي و فراقانوني مي‌كنند بدون اغماض برخورد شود.

بر اساس اين گزارش بايد گفت به گفته برخي، تعداد زيادي از دانشجويان ستاره‌دار تعيين تكليف‌ شده‌اند اما برخي از آنان همچنان اجازه ورود به دانشگاه و ادامه تحصيل را ندارند و اميد مي‌رود با توجه به احياي حقوق شهروندي در دولت اخير، اين تعداد اندك از دانشجويان نيز از حق تحصيل برخوردار شوند.

قانون