بی توجهی "سریال رهایم نکن " نسبت به امورحقوقی !!!

توضیحات

دیده بان هشتم : به رسم همه ساله با فرا رسیدن ماه میهمانی خدا ، صدا و سیما برای روزه داران برنامه های ویژه ای تدارک می بیند تا زیبایی های ماه نزول قرآن با برنامه های تلویزیون دو چندان گردد. سریال هایی که در این ماه مبارک پخش می شوند معموالً تا سال های سال دراذهان مردم باقی می مانند و از برخی شبکه ها نیز بارها و بارها پخش می شوند .
رهایم نکن نام سریالی است که با نقش آفرینی بازیگرانی توانمند در عرصه هنری همچون : آقای امین تارخ در نقش حاج رسول ، محمد رضا هدایتی در نقش برادر حاج رسول ، نیما شعبان نژاد در نقش پسر حاج رسول ، فریبا متخصص در نقش آذر و به تهیه کنندگی علی پورکیانی و کارگردانی محمد مهدی عسگرپور هرشب بعد از اذان مغرب در ماه مبارک رمضان از شبکه سه سیما پخش می شود .
نظر به موضوع سریال که حول شخصیت و مشکالت حاج رسول ) امین تارخ ( به عنوان شخصی امین و مورد احترام می گردد ، سریال نکات آموزنده اخالقی کم نداشته و نیم نگاهی به تفاوت دیدگاه های دو نسل ، زیاده خواهی و ... دارد ، علیرغم وجود عشق و محبت بسیار بین پدر و پسراین تفاوت دیدگاه در زمینه هایی موجب حدوث مشکالتی برای حاج رسول می گردد .
هدف از متن حاضر صرفاً بررسی ابعاد حقوقی این سریال در قسمت های هشتم و نهم است لکن برای آن دسته از شما خوانندگان این روزنامه که تا کنون به تماشای این سریال ننشسته اید یا قسمت های فوق الذکر را ندیده اید خالصه ای از حوادث صورت گرفته را تشریح می نمایم . 
خالصه داستان در این دو قسمت از آن قرار است که : 
" در سکانسی که شهره قوامی در وسط خیابان قصد بازگشت به سمت حاج رسول که در آن طرف خیابان در اتومبیل خود نشسته را دارد ، اتومبیل سمندی به شدت با ایشان تصادف می نماید.
حاج رسول با اتومبیل شخصی خود به همراه راننده ، مصدوم را که وضعیت جسمی مطلوبی در آن لحظه ندارد به بیمارستان می رسانند، بعد از انتقال بیمار به اتاق عمل پلیس مستقر در بیمارستان از حاج رسول به عنوان شاهد سواالتی را به انضمام اطالعات هویتی ایشان مورد پرسش قرار می دهد.
بعد از گذشت مدتی سرگرد حیدری حسب تماس با حاج رسول از ایشان می خواهد به دلیلی نامشخص به اداره آگاهی برود .
در اداره آگاهی با ورود سروان احمدی به اتاقی که حاج رسول و یک جوان دستگیر شده به جهت موضوعی غیر مرتبط در آن حضور دارند ، سروان احمدی اقدام به طرح سواالتی با این مضمون می نماید که چرا رابطه خود با مصدوم را پنهان نموده اید و ...، در حین رد و بدل شدن سواالت و پاسخ ها بین سروان احمدی و حاج رسول جوان دستگیر شده دخالت لفظی نموده و بعضا کنایه هایی به حاج رسول می زند که در نهایت با اشاره سروان بازجو سکوت می نماید .
سروان احمدی در پایان بازجویی این موضوع را خطاب به حاج رسول صراحتاً بیان می دارند که هیچ دلیلی مبنی بر وجود مشارکت یا معاونت شما در وقوع جرم وجود ندارد و به ایشان تلویحاً متذکر می گردد که جایگاه فعلی شما شاهد یا مطلع می باشد مضافاً اینکه پدرو برادر مصدوم از راننده مسبب حادثه شکایت نموده اند .

در سکانسی در همان اتاق سروان احمدی خطاب به حاج رسول تذکر می دهد که از شهر برای مدتی خارج نشود و به نوعی در دسترس باشید.
حاج رسول که به تازگی با آذر ازدواج نموده قصد مسافرت به یکی از شهرهای شمال را می نماید ، در مسیر شمال حاج رسول تماسی دریافت می نماید که مشخص می شود آن طرف تلفن سروان احمدی از اداره آگاهی است، در پرسش و پاسخ بین سروان و حاج رسول ، سروان احمدی متوجه می گردد که حاج رسول در مسیر سفر به سمت شمال است .
بعد از اطالع سروان از این موضوع، ایشان به حاج رسول تشر می زند که مگر نگفتم از شهر خارج نشو و در نهایت از ایشان به نحو آمرانه ای می خواهد که به شهر بازگشته و به اداره آگاهی مراجعه نماید .
بعد از بازگشت از جاده شمال و مراجعه حاج رسول به اداره آگاهی ، سروان احمدی مذکور اقدام به اخذ توضیحات از ایشان در خصوص تصادف می نماید و به ایشان می گوید که چرا برخی موضوعات را از پلیس پنهان داشته اند .
حسب االمر سروان احمدی، برادر و پدرشهره قوامی ) مصدوم ( داخل اتاق می شوند. با گمانه زنی های پدر و برادر که نشان دهنده اختالفات سابق مصدوم و حاج رسول است پدر و برادر خطاب به سروان احمدی بیان می دارند که قصد طرح شکایت از حاج رسول را دارند.
در سکانسی دیگر سروران مزبور خطاب به حاج رسول بیان می دارند که اگر این اشخاص اکنون شکایت کنند ما متعاقب این شکایت شما را بازداشت خواهیم نمود، باتوجه به بد شانسی حاج رسول اراده برادر و پدرجازم گشته و از ایشان شکایت می شود .
بعد از شکایت شکات، حاج رسول به بازداشتگاه اداره آگاهی منتقل گشته و بعد از بارها تماس با بستگان مستند به سکانس های سریال حاج رسول فردای آن روز بعد از سپری نمودن یک شب در بازداشتگاه موفق به تودیع وثیقه )سند( در اداره آگاهی و آزاد می گردد ."
بعد از بیان خالصه ای از قسمت های هشتم و نهم به تشریح نکات پنهان حقوقی از سکانس های فوق بر می آید ،می پردازیم : 
١ -ضابطین دادگستری اعم از مامورین کالنتری و اداره آگاهی و ... مامورینی هستند بعد از انجام دوره ها و آموزش های مقرر در قانون، موفق به اخذ کارت ویژه ضابطان می شوند پس باید بیان نمودکه هر مامور انتظامی ضابط دادگستری محسوب نمی شود .
گرچه تنها مامورانی که موفق به اخذ کارت ویژه شده اند می توانند اقدام به انجام تحقیقات مقرر در قانون نمایند لکن این بدان معنی نیست که آنها اختیار انجام هرگونه اقدامی را دارا هستند بلکه در برخی مواقع حسب تصریح قانونگذار حتی مقام قضایی هم نمی تواند اموری را که در انحصار خودش می باشد را به ضابطین ارجاع دهد .
حسب برداشت از خالصه سریال مذکور آن چنان که هویدا گردید،جایگاه حاج رسول )آقای تارخ( شاهد یا مطللع از وقوع جرم ارتکابی است. بنا بر پذیرش این جایگاه ضابطین مطلقاً نمی توانند راساً اقدام محدود کننده ای با عنوان عدم خروج از حوزه قضائی یا شهر محل سکونت علیه شاهد یا مطلع یا حتی متهم را وضع نمایند زیرا نظر به ماده ٤ قانون آیین دادرسی کیفری "هرگونه اقدامات محدود کننده به مانند حالت مذکور در سریال یا اقدامات سالب آزادی مثل بازداشت اشخاص یا ورود به حریم خصوصی آنان منوط به وجود سه شرط است که عبارتند از :١ -حکم قانون 2 -رعایت مقررات 3 -تحت نظارت مقام قضایی . محدود کردن اشخاص از حقوق مندرج در قانون اساسی مثل آزادی رفت و آمد نه تنها قانونی نیست بلکه قانون گذار در ماده 570 تعزیرات برای شخص محدود کننده با وصف فوق عالوه بر انفصال از خدمت و محرومیت از مشاغل دولتی مستوجب تحمل حبس از دو ماه تا سه سال پیش بینی نموده است. 

در اشتباه بودن سکانس مزبور از بٌعد حقوقی هیچ شکی نیست زیرا ایجاد چنین محدودیتی مسبوق به آن است که اوال ً: دالیلی علیه)متهم( وجود داشته و سپس ایشان با توجه به دالیل مورد اعتنا به عنوان متهم به مرجع قضایی احضارگردد) ماده ١68 قانون آیین دادرسی کیفری( ثانیاً : بعد حضور نزد مقام قضایی و اخذ دفاعیات ایشان صرفا مقام مذکور)نه ضابط( قرار تامین کیفری عدم خروج از حوزه قضاییبا اخذ قول شرف یا وجه التزام ) بند ب و ج ماده 2١7 ایین دادرسی کیفری( علیه متهم ) نه شاهد یا مطلع (را صادر نماید .
با توجه به آنچه در سریال مشاهده نمودیم ، عالوه بر آنکه حضور در نزد مقام قضایی واقع نگردیده بلکه صراحتا ًسروان احمدی بیان داشتند که دلیلی عیله شما مبنی بر دخالت در جرم اعم از مباشرت، مشارکت و معاونت وجود ندارد، بنابراین بدیهی است که سروان احمدی خطاب به حاج رسول به هیچ عنوان نمی توانسته اند چنین تامینی را اخذ و حاج رسول را از جهت رفت و آمد محدود نمایند .
2 - فحوای ماده 2١3 آیین دادرسی کیفری این نکته مهم را خاطر نشان می سازدکه اگر شخصی به عنوان شاهد یا مطلع نزد مقام قضایی (نه ضابطین) حاضر گردید و با توضیحات ایشان مقام قضایی به این نتیجه رسیدکه جایگاه ایشان از شاهد یا مطلع باید به متهم تغییر نماید ، مقام قضایی به حکم قانون مطلقا ًدر همان زمان نمی تواند به ایشان تفهیم اتهام نماید بلکه باید ایشان را مرخص نموده و مجدداً به عنوان متهم و با تصریح حق داشتن وکیل و نتیجه عدم حضور جلب است ، احضار نماید.(ماده ١90 قانون آیین دادرسی کیفری)

در سریال فوق ضابط دادگستری ( سروان احمدی) بعد از توضیحات خانواده و به صرف شکایت آنان ، جایگاه حاج رسول را از شاهد یا مطلع به متهم تغییر و به همین جهت ایشان را روانه بازداشتگاه می نماید .
به زعم نگارنده ایراد حقوقی غیر قابل مسامحه موجود همان طور که بیان شد ، آن است که تغییر جایگاه شاهد یا مطلع منوط به حضور اشخاص مذکور صرفاً در نزد مقام قضایی )دادیار، بازپرس ، قاضی دادگاه (و سپس رعایت تشریفات مقرر در ماده 2١3 آیین دادرسی کیفری است.
3-یکی از مواردی که به خوبی در قانون آیین دادرسی کیفری پیش بینی شده است امکان شکایت کتبی یا شفاهی در نزد ضابطین است، گرچه ضابطین در هر زمان مکلفند شکایات کتبی و شفاهی را از مردم بپذیرند اما این موضوع نباید موجب آن شود که از خود نپرسیم منظور از شاکی چه کسی است و آیا اینکه هر شخصی عنوان شاکی را دارد و صرف شکایت شاکی تا چه میزان در وضعیت مرتکب جرم
معتبر است ؟
همانطور که باتماشای سریال متوجه شدیم جرم راننده مسبب حادثه بی احتیاطی در امر رانندگی منتهی به ایراد جراحت بر شهره قوامی است ،در بٌعد حقوقی این جرم را غیر قابل گذشت میدانیم حال اگر بخواهیم تعریف جرم غیرقابل گذشت را بدانیم به صورت بسیار خالصه باید بگوییم جرمی است که بدون شکایت شاکی قابلیت شروع به رسیدگی را داشته و دادستان به عنوان مدعی العموم یا نماینده جامعه به هرکیفیت از وقوع چنین جرائمی مطلع گردد مکلف است بر اساس اصل الزامی بودن تعقیب ، دعوی عمومی را به جریان بیندازد.
با توصیف فوق پرواضح است که دعوی کیفری مطالبه دیه مصدوم و مجازات مسبب حادثه بدون شکایت برادر و پدر شهره قوامی نیز به جریان خواهد افتاد باالخص زمانی که اشخاصی همچون حاج رسول شاهد وقوع جرم ارتکابی بوده اند و بر این موضوع شهادت نیز داده اند .

با توجه به تعریف شاکی در قوانین ،گرچه پدر و برادر به صورت معنوی یا حتی مادی از وقوع جرم ارتکابی متضرر گردیده اند لکن این اشخاص ، شاکی محسوب نگشته و به تبع اختیار ورود در فرآیند دادرسی را نخواهند یافت .
حتی اگر چنین شکایتی را مسموع بدانیم ، باید تهیه کننده و کارگردان سریال این ایراد فاحش را بپذیرند که صرف شکایت شاکی آن هم در مرجع انتظامی هیچ محملی در احضار متهم ندارد و حتماً باید شکایت شاکی مستند به ادله مقبول در قانون باشد و این به عنوان تکلیفی مهم بر عهده مقامات قضایی قرار داده شده که حتی تخطی از آن موجب محکومیت انتظامی مقام قضایی است ) تبصره ماده ١68 قانون آیین دادرسی کیفری ( بنابراین قطعاً به صرف شکایت خانواده قوامی در نزد ضابطین ، سروان احمدی نباید دستور بازداشت حاج رسول را صادر می کرد بلکه تنها باید این موضوع را به دادستان یا قاضی تحقیق پرونده ) بازپرس یا دادیار ( اعالم می نمود .
انجام چنین اقدامی که در سریال مذکور به نمایش درآمد، مصداق صریح توقیف غیر قانونی بوده و برای ضابط متخلف مجازات قانونی حبس به میزان یک تا سه سال یا جزای نقدی از شش تا هجده میلیون را در پی خواهد داشت .
-٤ جرم از لحاظ بازه زمانی وقوع تا کشف به مشهود یا غیر مشهود تقسیم می شود ، این تقسیم در ابعاد حقوقی آثار مهمی دارد .
اکثر جرایم ارتکابی غیر مشهود می باشند منظور از جرائم غیر مشهود جرایمی هستند که بین وقوع و کشف جرم فاصله زمانی قابل توجهی وجود دارد مثالً بیش از چند ساعت از وقوع جرم
در این جرایم ضابطین جهت دخالت در انجام تحقیقات مقدماتی به هرمیزان ولو بسیار کم ، ابتدا باید اقدام به اخذ دستور از سوی مقام قضایی نمایند و در غیر این صورت انجام تحقیقات ولو بسیار کامل و منطبق با واقع خالف قانون محسوب و دلیل مورد حمایت قانون گذار تلقی نخواهند شد . 
یکی از موارد ممنوعیت در جرایم غیر مشهود تحت نظر قرار دادن اشخاص در مظان اتهام هست و این موضوع مهم نیست که جرم ارتکابی خفیف یا شدید باشد یا مرتکب چه کسی باشد و... ، در سریال مذکور بین وقوع تصادف و حضور حاج رسول نزد سروان احمدی فاصله زمانی قابل توجهی طی گردیده لذا حتی نمی توان به مشهود بودن جرم ارتکابی یا جان شخصی که به شدت در معرض خطر قرار گرفته برای تحت نظر قرار دادن حاج رسول استناد نمود.
توجه داشته باشیم ضابطین به عنوان بازوان اجرایی مقامات قضایی تنها در جرایم مشهود )ماده ٤5 قانون آیین دادرسی کیفری( و با وجود قرائن و امارات قوی مبنی بر ارتکاب جرم وجود می توانند اشخاص را حداکثر تا 2٤ ساعت تحت نظر قرار دهند و قراردادن اشخاص تحت عنوان تحت نظر بیش از 2٤ ساعت توقیف غیر قانونی محسوب می گردد.) قسمت اخیر ماده ٤٤ قانون آیین دادرسی کیفری ( 
5- نکته جالب در سریال مزبور آن است که اداره آگاهی اقدام به اخذ سند ) وثیقه ( از حاج رسول نموده و ایشان را بعد از یک شب بازداشت آزاد می نماید ،در جهت یادگیری این موضوع خطاب به شما عزیزان خواننده عرض می نمایم ، مستند به ماده ٤١ ایین دادرسی کیفری ضابطین مطلقا ولو با دستور مقام قضایی نمی توانند اقدام به اخذ تامین کیفری اعم از فیش حقوقی ) کفالت( سند ) وثیقه( و ... 
نمایند و اخذ سند یا فیش حقوقی از متهم یا بستگان ایشان نه تنها از دیدگاه قانون گذار ممنوع است بلکه برای ضابط متخلف محکومیت از سه ماه تا یکسال انفصال از خدمات دولتی را در پی دارد.

6-یکی از ویژِگی تحقیقات مقدماتی انجام تحقیقات به صورت انفرادی و محرمانه است،در سکانسی که جوان دستگیر شده به جهت ارتکاب جرمی دیگر در اتاق بازجویی حاضر است و به همین جهت سواالت و پاسخ های رد و بدل شده بین حاج رسول و سروان احمدی را می شنودو موجب اخالل در انجام تحقیقات می شود نظر به قواعد و قوانین ، جلوگیری از افشای اسرار اشخاص داخل در فرآیند دادرسی کیفری تکلیف قانونی است که بر روی دوش سروان احمدی بعنوان ضابط دادگستری قرار گرفته است و مکلف به اجرای این موضوع است که قبل از شروع سواالت اشخاص غیر مرتبط با پرونده را به بیرون هدایت نماید زیرا آبرو و اعتبار مردم نباید به جهت عدم آشنایی به قوانین و قصور ضابطین به خطر بیافتد.
به زعم نگارنده ایرادات حقوقی وارد بر مسطور فوق به دلیل مبتال به بودن جرم ارتکابی) تصادف منجر به صدمه جسمی یا جانی( بدان جهت بیش از پیش غیر قابل اغماض است که :
اوالً : سریالی که مخاطبان متعددی دارد و به طور قطع شما مردم عزیز در خصوص موارد مختلف من جمله اتفاقات حقوقی، از آن الگو برداری خواهید نمود، بر خالف رسالت واقعی خود که همانا ایجاد آگاهی در مردم است عمل نموده و به جای آنکه در سریال مذکور حقوق مردم را به درستی به آنها یادآور شود این موضوع را به آنها القاء می نماید که حقوق قانونی شما به راحتی قابل نقض و خدشه از سوی 
مقامات قضائی یا انتظامی است. 
ثانیاً: گرچه در اجرای قوانین کشورمان در مراجع قضائی و انتظامی بعضاً ممکن است ایرادات کوچکی وجود داشته باشد که در جای خود قابل بررسی است لکن موارد مشاهده شده در سریال مذکور برخالف آنچه به نمایش در آمد به درستی از سوی دستگاه قضایی و ضابطین انتظامی اجرا می شود و این سریال نتواسته حتی عملکرد صحیح موجود در این مراجع را منعکس نماید .
ثالثاً: با وجود هزاران وکیل دادگستری و قضات دادگاه ها و مشاوران حقوقی که سابقه همکاری های متعدد رایگان و بدون هیچ چم داشتی را با صداو سیما دارند، عدم استفاده از این اشخاص و بی مهری نسبت به آنان توسط دست اندرکاران این سریال چه توجیهی دارد ؟ 
اگر تهیه کننده و کارگردان سریال بدین موضوع توجه می نمودند که ساخت سریال عالوه بر استفاده از تیم قوی بازیگری و ... نیازمند یک مشاور حقوقی خوب و مسلط به قوانین است ، شاید این ایرادات حقوقی هیچ گاه از سوی نگارنده مطرح نمی گردید .
النهایه بهتر آن است که دست اندرکاران و مردم بدین موضوع توجه داشته باشند که در هر موضوع تخصصی باید اهل فن و متخصص در آن موضوع ورود نمایند و واقف باشیم که ورود اشخاص  تخصص در امور حقوقی موجب حفظ حقوق خود شما و رعایت بهتر از قبل عدالت خواهد بود .

علی شجاعی یگانه – وکیل پایه یک دادگستری